Terug - Item van de maand september 2021

Op 1 september 1939, de dag waarop Duitsland Polen binnenviel, vertrok het Britse passagiersschip Athenia vanuit haar haven in het Schotse Glasgow. Na een tussenstop in Liverpool begon het schip in de namiddag van 2 september 1939 aan de trans-Atlantische vaart naar de Canadese steden Quebec en Montreal. Aan boord bevonden zich 315 bemanningsleden en 1102 passagiers.

De Athenia begon daarmee aan de oversteek in een periode van sterk toenemende oorlogsspanning. Op 3 september 1939 werd deze spanning realiteit: na het verstrijken van het ultimatum om de Duitse troepen uit Polen terug te trekken, verklaarde Groot-Brittannië op deze dag de oorlog aan Duitsland.

Op hetzelfde moment voer de Athenia ten noordwesten van Ierland. Het schip werd opgemerkt door de Duitse onderzeeboot U-30, onder bevel van de kapitänleutnant Fritz-Julius Lemp (1913 – 1941). In de twijfelachtige veronderstelling dat het een Brits bewapend koopvaardij- of troepentransportschip betrof, besloot Lemp de Athenia te torpederen. Bij deze aanval liep de Athenia zodanige averij op dat het schip geëvacueerd moest worden en in de vroege ochtend van 4 september 1939 zonk. Hoewel de meeste opvarenden door andere schepen gered konden worden, kwamen bij de aanval 112 personen om het leven.

Het voorval werd in Britse media breed uitgemeten. In Groot-Brittannië maar ook in andere landen was de verontwaardiging uitermate groot: op de eerste oorlogsdag had een Duitse onderzeeboot een Brits passagiersschip tot zinken gebracht en daarmee meteen een zware oorlogsmisdaad begaan.

Aan Duitse zijde werd in eerste instantie geprobeerd het voorval te verzwijgen. Lemp gaf opdracht de aanval uit het logboek te verwijderen en legde zijn bemanning een strenge zwijgplicht op. Tot woede van admiraal Dönitz maakte Lemp pas melding van het incident bij terugkomst in Duitsland. Daarop volgend bracht de Duitse propaganda het verhaal naar buiten dat Groot-Brittannië de Athenia zelf getorpedeerd zou hebben om de publieke opinie tegen Duitsland op te zetten.

Door op de eerste oorlogsdag als commandant van de U-30 de Athenia tot zinken te brengen, groeide Fritz-Julius Lemp uit tot een van de beruchtste Duitse onderzeebootcommandanten van de Tweede Wereldoorlog. In Oorlogsmuseum Eyewitness wordt de Kriegsmarine-dolk van Lemp getoond. Een uniek object dat herinnert aan deze bijzondere gebeurtenis zo vroeg in de Tweede Wereldoorlog in Europa.

Overigens zou Lemp twee jaar later nogmaals zijn plek in de geschiedenis veroveren. Hij was commandant van de U-110 toen deze na een aanval door Britse marineschepen in geallieerde handen viel. Hierbij kregen de geallieerden voor de eerste maal in de oorlog de beschikking over een ongeschonden exemplaar van de Enigma-codeermachine en de bijbehorende codeboeken. Een grote stap in het breken van deze Duitse codering voor de geallieerden.